ORTA ASYA BATI EKONOMİK ÇALIŞMALARI

Orta Asya Batı Ekonomik çalışmaları

kaydeden Raza Syed

Rusya ile Ukrayna arasında devam eden savaş, tüm dünyayı yeni bir siyasi ve ekonomik gerçekliğe uyum sağlamaya zorluyor. Yaptırımlar, karşı yaptırımlar ve mevcut üretim ve lojistik zincirlerinin çöküşü, bazıları için ciddi bir zorluk, bazıları için ise bir hayatta kalma meselesi haline geliyor. Orta Asya ülkeleri de bu durumdan derinden etkileniyor.
Orta Asya devletlerinin kendi sorunları var. Denize erişimleri yok ve etrafı Rusya, Çin, Afganistan ve İran gibi devletlerle çevrili. Avrupa’ya doğrudan erişimleri yalnızca Hazar Denizi üzerinden sağlanıyor. Üstelik bu devletler yüzyıllardır ekonomik ve kültürel olarak komşu Rusya ile yakın ilişkiler içinde olmuşlardır.

Yakın ekonomik bağlar, bu ülkelerin Rusya ile sürekli artan ticaret hacmine de yansıyor. Böylece Özbekistan, 2019 yılından 2023 yılı sonuna kadar Rusya Federasyonu ile karşılıklı ticaret hacmini ikiye katlayarak 10 milyar dolara çıkardı.

Kazakistan ile Rusya arasındaki dış ticaret hacmi 2019’da 19,6 milyar dolardan 2023’ün 10 ayında 21,3 milyar dolara yükseldi. Aynı eğilim Kırgızistan örneğinde de görüldü. Kırgız Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu arasındaki ticaret cirosu 2022 yılında yüzde 37 artarak 3,4 milyar dolara ulaştı. 2023 yılının ilk yarısında ticaret cirosu %17,4 arttı.
Ancak Orta Asya ülkeleri ile Rusya Federasyonu arasındaki ticaret cirosunun artması, Moskova’ya yönelik yaptırım rejiminin atlatılmasının sonucuna bağlanamaz. Bu bağlamda Kırgızistan’ın daha önce bir ticaret merkezi olduğunu, Çin mallarının BDT ve Avrupa pazarlarına ulaştırılması için en uygun kara koridoru olduğunu belirtmek gerekir. Orta Asya’nın en büyük iki pazarı olan Kırgız Dordoya ve Kara-Suu çevresinde devasa bir ekonomik sektör gelişti. Bu durum Kırgızistan yetkililerine gerçek bir baş ağrısı yaşatıyor çünkü bu piyasalar devlet içinde devlet gibi hareket ediyor.

Bu durum göz önüne alındığında, Mart 2023’te Kırgızistan Başbakanı A. Zhaparov, pazar sahiplerini, girişimcilerin faaliyetlerinde şeffaflığı sağlaması beklenen yazarkasaların zorunlu olarak tanıtılmasına ve elektronik konşimento kullanımına karşı mitingler düzenlemekle suçladı. ve kaçakçılığa engel teşkil ediyor. Ancak Aralık 2023’te durum yeniden tırmandı. Sorunu çözmek için Kırgızistan Cumhurbaşkanı Dordoi pazarındaki tüccarlarla bir araya geldi.

Yazar kasaların zorunlu kullanımı da dahil olmak üzere reformun özünden bahseden Cumhurbaşkanı, şunları kaydetti: “…yeniliğin asıl amacı kayıt dışı ekonomiyle mücadeledir. Mesela Çin’den bize gelen malların hacmi 14 milyar dolardır. Ama bizim istatistiklerimize gelindiğinde bu miktar 4 milyara çıkıyor. Bu da kayıt dışı ekonominin var olduğu anlamına geliyor. Her şeyi toptan satıyorlar ve vergi ödemiyorlar. Ülkemizdeki gerçek mal akışını ancak yazarkasa sisteminin devreye girmesiyle öğrenebileceğiz.”

Böylece kayıt dışı ekonominin sorunlarını ortaya çıkaran Ukrayna’daki savaş, Kırgızistan’daki iç siyasi süreçleri de ağırlaştırdı. Bu, ticaret mafyasının yarattığı zorlukların üstesinden gelmek için bir fırsat yarattı. Batı, her şeyin dışarıdan göründüğü kadar basit olmadığını anlıyor. Bu, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken tarafından doğrulandı. ABD’nin yaptırımlara uyumu yakından takip ettiğini belirtti. Blinken, “Bazen bunu işinize zarar vermeyecek şekilde yapmak için zamana ihtiyacınız olduğunu anlıyoruz” diye vurguladı.

ABD, Orta Asya’daki ortaklarını hangi malzemelerin şüpheli göründüğü konusunda manuel olarak uyarıyor. Dolayısıyla bölgedeki devletlerin yaptırımları atlattığını gösteren hiçbir bulgu mevcut değil. Şahıslar tarafından sunulan gerçekler kolluk kuvvetleri tarafından araştırılır. Özellikle Kırgızistan’da Rusya’ya drone tedarikinde yer alması muhtemel şirketlere karşı soruşturma sürüyor.

Genel olarak Orta Asya ülkelerinde yeniden ihracat sorunu sistemik düzeyde çözülmektedir. Kazakistan ayrıca yaptırımların aşılacağı bir platform haline gelmeyeceğini defalarca ifade etti. Ancak Moskova’nın en yakın ekonomik ortaklarından biri ve müttefiki olan bu ülke, CSTO güç bloğundan tek bir ekonomik alan oluşturan Avrasya Birliği’ne kadar birçok ortak entegrasyon projesine katılıyor. Üstelik Kazakistan ve Rusya’nın 7,5 bin kilometreyle dünyanın en uzun sınırına sahip olması, başlı başına ilişkilerin yakınlığını gösteriyor olmalı.

Üstelik Astana muhakeme açısından bağımsızlığını ortaya koyuyor ve çeşitli jeopolitik durumlara çok hızlı ve doğru bir şekilde yanıt vererek tüm büyük güçlerle etkileşimde başarılı bir denge kuruyor. Kazakistan’da buna çoklu vektör politikası denir. Astana, Rusya’ya yaptırım uygulamıyor ve bu anlaşılabilir bir durum ama aynı zamanda kendisinin bunları atlatacak bir platform olmasına da izin vermiyor.
Kırgız girişimine benzer şekilde, Kazakistan tarafından da 1 Nisan 2023’te elektronik konşimento uygulamaya konuldu. AEB ülkeleriyle karşılıklı ticarette elektronik konşimentoların zorunlu kaydı getirildi. Bu, malların tüm hareket zincirinin gerçek zamanlı olarak izlenmesine olanak sağlayacaktır.

Özbekistan, Avrupa mallarının Rusya’ya yeniden ihracatı söz konusu olduğunda yaptırımlara uyacağına dair güvence verdi. Avrupa Birliği de bu konuda anlayışlı olduğunu ifade etti.

“Özbekistan’ın tüm yaptırımlara uymasını talep etmiyoruz; bu çok zor olurdu. Ancak Rusya’nın askeri çabaları için özellikle önemli olan yaklaşık 45 kadar az sayıda ürün belirledik. Taşkent’le bir yıldır aktif müzakerelerde bulunan AB’nin Yaptırımlar Özel Temsilcisi David O’Sullivan, “Ve bu malların Özbekistan gibi üçüncü ülkelerden yeniden ihraç edilmesini engellemeye kararlıyız” dedi.

Genel olarak Orta Asya devletlerinin, özellikle de Rusya ile yakın bağlantılı olanların tutumu açık ve kabul edilebilirdir. Tacikistan ve Kırgızistan’ın Rusya ile kopuştan sağ çıkması zor olacak. Milyonlarca işçi göçmeni, yasadışı olanlar da dahil olmak üzere, çalışmak için kuzey komşularına gitmeye devam ediyor. Duşanbe aynı zamanda istikrarsız Afganistan’a yakınlığı göz önüne alındığında Moskova’nın askeri yeteneklerine de bağlı. Eski ve kendini kanıtlamış ortakların bile Rusya’nın mevcut gidişatına biraz ihtiyatlı yaklaştığı açıktır.

Bunları ve diğer faktörleri göz önünde bulundurduğumuzda, Orta Asya devletlerinin siyasi çevrelerinin yaptırım politikasına son derece sert tepki gösterdiğini söyleyebiliriz. Ama aynı zamanda anlayışla yaklaşıyorlar ve kaçakçılığın arka kapısı olmaya da çalışmıyorlar.

ETİKETLER #Dordoi pazarı#EAEU#İhracat#Kazakistan#Kırgızistan#RUSYA#Avrupa Birliği#UKRAYNA#Savaş#BatılıOrta AsyaAvrupalıyaptırımlarÖzbekistan

kaynak:https://londonpost.news/central-asia-not-circumventing-western-sanctions/